1404-04-27
مقدمه
با گسترش روزافزون فناوری و افزایش مصرف لوازم الکترونیکی، سالانه میلیون‌ها تن زباله الکترونیکی در جهان تولید می‌شود. این زباله‌ها شامل تلفن‌های همراه، کامپیوترها، لپ‌تاپ‌ها، تلویزیون‌ها و انواع بردهای مدار چاپی (PCB) هستند که بسیاری از آن‌ها حاوی فلزات گران‌بها به‌ویژه طلا می‌باشند.
استخراج طلا از بردهای الکترونیکی، علاوه بر سودآوری بالا، یکی از مهم‌ترین روش‌های بازیافت صنعتی به‌شمار می‌آید. این کار نه‌تنها باعث بازگشت فلزات ارزشمند به چرخه اقتصادی می‌شود، بلکه به کاهش آلودگی و حفظ محیط‌زیست نیز کمک می‌کند.
در ادامه با دلایل استفاده از طلا در قطعات الکترونیکی، مراحل استخراج، ابزار و مواد شیمیایی لازم، نکات ایمنی و جنبه‌های قانونی آن آشنا خواهید شد.
طلا یکی از بهترین رساناهای الکتریکی در جهان است و در عین حال، برخلاف نقره و مس، در برابر خوردگی، زنگ‌زدگی و اکسید شدن بسیار مقاوم است.
به همین دلیل، مهندسان از طلا برای پوشش دادن اتصالات حساس، چیپ‌ها، پین‌های پردازنده، سوکت‌ها، کارت‌های حافظه، رم، CPU و مادربرد استفاده می‌کنند.
هرچند مقدار طلای موجود در هر برد بسیار ناچیز است (بین ۰.۰۳ تا ۰.۵ گرم)، اما در مقیاس انبوه، مثلاً با هزاران قطعه، مقدار استخراجی چشمگیر خواهد بود.
به طور متوسط، از یک تن برد الکترونیکی می‌توان حدود ۳۵۰ تا ۵۰۰ گرم طلا استخراج کرد؛ رقمی بسیار بالاتر از معادن طلا که معمولاً در هر تن سنگ تنها ۵ گرم طلا دارند.
برای استخراج طلا از بردهای الکترونیکی، به ترکیبی از ابزار فیزیکی و مواد شیمیایی نیاز است. در جدول زیر فهرست آن‌ها را مشاهده می‌کنید:
| نوع | موارد مورد نیاز |
|---|---|
| ابزارها | انبر، پیچ‌گوشتی، قیچی فلزبر، ظروف شیشه‌ای مقاوم، ماسک صنعتی، دستکش ضداسید، عینک ایمنی، مشعل ذوب، قیف و صافی |
| مواد شیمیایی | اسید نیتریک (HNO3)، اسید کلریدریک (جوهر نمک – HCl)، پودر سدیم متابی‌سولفیت (Na2S2O5)، آب مقطر |
هشدار ایمنی:
این مواد بسیار خورنده و خطرناک هستند. هرگز نباید در فضای بسته یا بدون تهویه استفاده شوند. تماس مستقیم با پوست یا بخار اسیدها می‌تواند موجب سوختگی یا آسیب ریوی شود.
فرآیند استخراج شامل چندین مرحله است که هر کدام باید با دقت و ایمنی کامل انجام شوند:
میزان طلای موجود در وسایل الکترونیکی بسته به نوع و مدل آن متفاوت است. در جدول زیر، مقدار تقریبی طلا از قطعات مختلف آورده شده است:
| نوع قطعه | میزان تقریبی طلا (گرم) |
|---|---|
| پردازنده سرورهای قدیمی (CPU) | ۰.۲ تا ۰.۵ |
| کارت گرافیک (GPU) | ۰.۱ تا ۰.۲ |
| مادربرد کامپیوتر | ۰.۰۳ تا ۰.۱ |
| رم و کارت حافظه | ۰.۰۱ تا ۰.۰۵ |
| برد موبایل و تبلت | ۰.۰۲ تا ۰.۰۴ |
همان‌طور که می‌بینید، اگرچه مقدار طلا در هر قطعه اندک است، اما در جمع‌آوری انبوه، سودآوری قابل توجهی به همراه دارد.
مزایا:
معایب:
ایمنی در فرآیند استخراج طلا از اهمیت حیاتی برخوردار است. برای جلوگیری از خطرات شیمیایی و فیزیکی، توصیه می‌شود:
در ایران، استخراج طلا از زباله‌های الکترونیکی در مقیاس صنعتی نیازمند دریافت مجوز از سازمان حفاظت محیط‌زیست و وزارت صنعت، معدن و تجارت است.
فعالیت بدون مجوز رسمی می‌تواند منجر به جریمه، توقیف تجهیزات و حتی پیگرد قانونی شود.
همچنین، جمع‌آوری انبوه زباله‌های الکترونیکی باید طبق دستورالعمل‌های مدیریت پسماند صورت گیرد تا اثرات منفی زیست‌محیطی به حداقل برسد.
در مقیاس خانگی، استخراج طلا معمولاً از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیست، زیرا هزینه مواد شیمیایی، ابزار و خطرات ایمنی از مقدار طلای به‌دست‌آمده بیشتر است.
اما در مقیاس نیمه‌صنعتی، مثلاً برای افرادی که به‌صورت منظم بردهای الکترونیکی جمع‌آوری می‌کنند، این کار می‌تواند سودآور باشد.
شرط موفقیت در این زمینه، مدیریت ایمنی، آشنایی با ترکیبات شیمیایی و رعایت قوانین زیست‌محیطی است.
با رشد فناوری و تولید روزافزون تجهیزات دیجیتال، میزان زباله‌های الکترونیکی در حال افزایش است. کشورهایی مانند ژاپن، کره‌جنوبی و آلمان پیشرو در استخراج فلزات گران‌بها از این زباله‌ها هستند.
در ایران نیز این صنعت در حال شکل‌گیری است و می‌تواند یکی از بخش‌های مهم اقتصاد سبز و اشتغال‌زا در آینده باشد.
پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهد که طی دهه آینده، ارزش جهانی بازیافت طلا از زباله‌های الکترونیکی بیش از دو برابر خواهد شد.
استخراج طلا از بردهای الکترونیکی، فرآیندی سودآور و مفید برای محیط‌زیست است، اما نیاز به آگاهی، دقت، تجهیزات ایمنی و مجوز قانونی دارد.
اگرچه در مقیاس کوچک ممکن است سود چندانی نداشته باشد، اما در صورت اجرای صحیح در مقیاس صنعتی می‌تواند منبع درآمد پایدار و یکی از شاخه‌های مهم بازیافت مدرن باشد.
با توجه به رشد روزافزون زباله‌های الکترونیکی، سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند فرصتی آینده‌دار و ارزشمند برای علاقه‌مندان به فناوری و محیط‌زیست باشد.
