1404-08-12
مقدمه
تغییرات اقلیمی دیگر پدیده‌ای نظری یا دوردست نیست؛ امروز تأثیر آن در سراسر سیاره محسوس است — از خشکسالی‌ها و سیلاب‌های ناگهانی گرفته تا افزایش دما و فرسایش خاک. در این میان، صنعت معدن‌کاری که یکی از پایه‌های اصلی تأمین منابع طبیعی جهان است، بیش از بسیاری از بخش‌ها تحت تأثیر این دگرگونی‌ها قرار گرفته است.
معادن سنگ‌های قیمتی و فلزات ارزشمند به‌دلیل موقعیت جغرافیایی خاص، وابستگی به شرایط زمین‌شناسی و حساسیت بالای عملیات استخراج، در برابر تغییرات اقلیمی آسیب‌پذیرتر از سایر صنایع‌اند. در این مقاله به‌طور مفصل بررسی می‌کنیم که تغییرات اقلیمی چه تأثیری بر استخراج، کیفیت، پایداری و اقتصاد این معادن دارد و آینده صنعت جواهرات و فلزات گران‌بها چگونه باید با آن سازگار شود.
1
برخلاف تصور عموم، استخراج فلزات و سنگ‌های قیمتی تنها به تجهیزات صنعتی وابسته نیست؛ بلکه به تعادل ظریف اقلیمی و زمین‌شناسی بستگی دارد. کوچک‌ترین تغییر در دما، رطوبت یا الگوی بارش می‌تواند شرایط زمین‌شناسی منطقه معدن را تغییر دهد.
افزایش دما باعث ذوب لایه‌های یخ‌زده زمین در مناطق قطبی و کوهستانی می‌شود که در نتیجه آن، مسیرهای دسترسی به معادن یا حتی خود ساختار معدنی در معرض لغزش و فرسایش قرار می‌گیرند.
در مقابل، افزایش شدت بارش یا سیلاب‌ها می‌تواند باعث پر شدن چاه‌ها و تونل‌های معدن و تخریب تجهیزات زیرزمینی شود.
برخی از کشورهایی که بیشترین تولید فلزات گران‌بها و سنگ‌های قیمتی را دارند — مانند آفریقای جنوبی، روسیه، برزیل و استرالیا — همزمان از جمله مناطقی هستند که بیشترین اثر تغییرات اقلیمی را نیز تجربه می‌کنند.
2
افزایش میانگین دمای زمین یکی از مهم‌ترین تهدیدهای صنعت معدن است. بسیاری از تجهیزات استخراج در معادن روباز و زیرزمینی در محدوده‌های دمایی خاصی بهینه کار می‌کنند.
در صورت افزایش دمای محیط:
به‌طور مثال، در برخی از معادن الماس در بوتسوانا و آفریقای جنوبی، افزایش دمای روزانه باعث شده تا ساعات کاری کارگران کاهش یابد و هزینه تولید بالا برود.
3
تغییر اقلیم نه‌تنها دما را بالا برده، بلکه الگوهای بارش را نیز به‌شدت بی‌ثبات کرده است. در مناطقی که پیش‌تر خشک بودند، بارش‌های سنگین و ناگهانی حالا به واقعیتی خطرناک تبدیل شده‌اند.
سیلاب‌ها می‌توانند:
در معادن روباز، تجمع آب در گودال‌ها باعث توقف عملیات می‌شود و گاهی میلیون‌ها دلار خسارت در پی دارد. در کشورهای گرمسیری مانند برزیل و میانمار، سیلاب‌های ناشی از بارش شدید منجر به بسته شدن ده‌ها معدن سنگ قیمتی در سال‌های اخیر شده است.
4
بسیاری از فرایندهای استخراج و تصفیه فلزات ارزشمند نیازمند حجم عظیمی از آب هستند — از شست‌وشوی سنگ خام گرفته تا خنک‌سازی سیستم‌ها و جداسازی فلزات از سنگ میزبان.
با افزایش خشکسالی و کاهش منابع آبی:
به‌طور مثال، در برخی مناطق هند که معدن یاقوت و یشم دارند، کاهش بارش باعث شده استخراج تنها در فصل بارندگی ممکن باشد.
5
گرمایش زمین نه‌تنها استخراج را دشوارتر می‌کند، بلکه بر کیفیت مواد معدنی نیز اثرگذار است. تغییر دمای پوسته زمین می‌تواند باعث تغییر در فشار و ساختار بلوری برخی از سنگ‌ها شود.
در مورد سنگ‌های قیمتی مانند زمرد، یاقوت و الکساندریت، حتی تغییرات جزئی در فشار و رطوبت می‌تواند باعث افزایش شکستگی‌های داخلی یا تغییر رنگ طبیعی شود.
از سوی دیگر، تغییرات شیمیایی خاک و آب ممکن است باعث اکسید شدن فلزات یا کاهش خلوص آن‌ها در فرآیند استخراج شود. در نتیجه، محصولات معدنی با ارزش کمتر و کیفیت پایین‌تری به بازار می‌رسند.
6
افزایش بلایای طبیعی مانند سیل، طوفان و رانش زمین، هزینه‌های بیمه و نگهداری معادن را بالا برده است.
سرمایه‌گذاران اکنون در هنگام ارزیابی پروژه‌های معدنی، شاخص «ریسک اقلیمی» را نیز لحاظ می‌کنند.
در مناطقی مانند آفریقا و آسیای جنوب‌شرقی، برخی شرکت‌های بین‌المللی از سرمایه‌گذاری در معادنی که در معرض بلایای طبیعی هستند خودداری می‌کنند.
این روند می‌تواند باعث کاهش تولید جهانی فلزات گران‌بها شود و در نتیجه قیمت جهانی طلا، پلاتین یا الماس را در بازار افزایش دهد.
7
در سال‌های اخیر، سازمان‌های بین‌المللی و شرکت‌های بزرگ معدنی اقدامات قابل‌توجهی برای سازگاری با اقلیم جدید انجام داده‌اند:
برای مثال، شرکت Rio Tinto در استرالیا نیروگاه خورشیدی بزرگی احداث کرده تا مصرف گاز طبیعی در معادن الماس خود را کاهش دهد. این‌گونه پروژه‌ها نه‌تنها هزینه‌ها را کاهش می‌دهند بلکه میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای را نیز کم می‌کنند.
8
فناوری‌های نوین مانند شبیه‌سازی‌های اقلیمی، ربات‌های زیرزمینی و سیستم‌های هوشمند پیش‌بینی خطر می‌توانند صنعت معدن را ایمن‌تر و کارآمدتر کنند.
امروزه شرکت‌ها با مدل‌سازی داده‌های آب‌وهوایی می‌توانند پیش‌بینی کنند در چه فصولی احتمال بارش یا خشکسالی بیشتر است و عملیات خود را بر اساس آن برنامه‌ریزی کنند.
همچنین فناوری‌هایی برای استخراج «کم‌آب» یا «خشک» در حال توسعه است که وابستگی به منابع آبی را به حداقل می‌رساند.
9
ایران کشوری است که همزمان دارای اقلیم‌های متنوع و منابع معدنی فراوان است؛ از معادن فیروزه در نیشابور تا طلا در زرشوران و مس در سرچشمه.
اما کشور ما نیز با خشکسالی، کمبود منابع آبی و افزایش دما مواجه است. بنابراین می‌توان اقداماتی هدفمند انجام داد:
اجرای این راهکارها می‌تواند ایران را در مسیر «معدن‌کاری پایدار» و کاهش تأثیرات اقلیمی قرار دهد.
10
تغییرات اقلیمی تهدیدی جدی اما در عین حال فرصتی برای تحول در صنعت معدن‌کاری است. اگرچه اثرات منفی آن بر استخراج، کیفیت و پایداری معادن غیرقابل انکار است، اما همین چالش می‌تواند زمینه‌ساز نوآوری‌های عظیم و فناوری‌های دوستدار زمین شود.
صنعت معادن سنگ‌های قیمتی و فلزات گران‌بها در آینده نه‌تنها باید از نظر اقتصادی رقابتی باشد، بلکه از نظر زیست‌محیطی نیز مسئولیت‌پذیر عمل کند. شرکت‌هایی که زودتر به این مسیر گام بگذارند، در دهه‌های آینده پیشرو بازار خواهند بود.
در نهایت، آینده در دستان کشورها و شرکت‌هایی است که درک کنند «تغییر اقلیم» دشمن نیست، بلکه نشانه‌ای است برای آغاز عصر جدیدی از معدن‌کاری آگاه، فناورانه و هماهنگ با طبیعت.
